 |
| Beyaz yanlı musurun ortalama bir insan ile boyut karşlaştırması |
Beyaz yanlı musur yada Beyaz yanlı liman yunusu (Phocoenoides dalli; İngilizce: Dall's porpoise), yalnızca Kuzey Pasifik Okyanusunda bulunan bir musurgil türüdür. 1970'lerde ilk defa halka yakın olmalarıyla dünya çapında dikkat çekmişlerdir ki bundan önce sombalığı yakalayan balıkçı tekneleri kazara ağlarına binlerce beyaz yanlı musur ve diğer balinaları yakalayıp öldürürmüşlerdir. Beyaz yanlı musurlar Phocoenoides cinsinin tek üyeleridir. Türün İngilizce ismi (Dall's porpoise) Amerikan natüralist W. H. Dall'dan gelmektedir.
Beyaz Yanlı Musurun Bilimsel Sınıflandırması
Âlem: Animalia (Hayvanlar)
Şube: Chordata (Kordalılar)
Sınıf: Mammalia (Memeliler)
Takım: Cetacea (Balinalar)
Alt takım: Odontoceti (Dişli balinalar)
Familya: Phocoenidae (Musurgiller)
Cins: Phocoenoides
Andrews, 1911
Tür: P. dalli
Binominal adı: Phocoenoides dalli
(True, 1885)
Açıklama
 |
| Beyaz yanlı musurun sırtından görünümü. |
Kuruklarının iki kısmı da buna benzer bir renge sahiptir. Erişkinlerin kuyruklarının her iki parçası da hayvanın gövdesine doğru geriye kavislidir ki bu da başka bir ayırt edici özellikleridir. Diğer musurgillerden daha büyüktür, 2.3 m (7.5 ft) boyuna kadar büyüyebilirler ve kiloları 130 ila 220 kg (290 ila 490 lb) arasındadır. Bu türde ayrıca seksüel dimorfizm de bulunmaktadır, erkekler daha büyük olur ve ayrıca daha derin kuyruk sapları ve anüslerinin arkasında bir tümsek bulunur. Genç beyaz yanlı musurlar grimsi bir renge sahip olup koyu renkli kuyrukları vardır.
 |
| Beyaz yanlı musurun doğal yaşam alanı haritası |
Nüfus ve dağılım
Beyaz yanlı musurlarının yaşam alanları Kuzey Pasifik'i ve Bering, Okhotsk ile Japon gibi denizleri de kapsamaktadır. Yaşam alanlarının en güneyinde bulunan bölgenin batısında doğu Japonya, doğusunda ise doğu Kaliforniya bulunmaktadır, en kuzeyindeki bölge ise Bering Denizidir. Bu hayvanlar eğer normalde soğuk olmayan mevsimlerde soğukla karşılaşırlarsa Güney Aşağı Kaliforniya'daki Ojo de Liebre Lagoon'a girerler. Ayrıca nadiren de olsa Çukçi Denizine de yolculuk ederler.
Beyaz yanlı musurlar 180 metreden (590 ft) daha derin soğuk suları tercih ederler. Kıta sahanlığı bitişiğinden yamaçlar ve okyanus suları arasında bulunurlar. Genellikle açık denizlerde yaşarlarken, Kuzey Amerika'da derin kıyı sularında da görülürler. Orada, genellikle derin su vadilerinde bulunurlar.
İki tutarlı ve iyi tanımlanmış farklı renkte morf (dalli tipi ve truei tipi) tespit edilmiştir. Dalli tipi bu musurun doğal yaşam alanlarında belirirken, truei tipi çoğunlukla batı Pasifik'te ve nadiren doğusunda yaşarlar. Bu morflarda yalnızca renkli desenler olduğu için (truei tipinin göbeğinde daha belirgindir) bunların ayrı alttürler olup olmadığı bir soru işaretidir. Japonya yakınlarında bunlardan 104,000 kadar, Okhotsk denizinde 554,000 kadar, Alaska'da 83,000 kadar ve ABD kıtasında ise 100,000 kadar olduğu düşünülmektedir.
 |
| Shelikof Strait'te beyaz yanlı musur sakin bir gün geçirirken. |
Ekoloji ve yaşam tarzları
Beyaz yanlı musurlar öncelikli olarak küçük balıkları (sayısız türü) ve kafadan bacaklıları yerler. Ringa, ançüez, sardalya, uskumru, barlam ve Scomberesocidae gibi büyük gruplar halinde dolaşan balıklar favori avları arasındadır, bunların yanında da mesopelagic balığı, ışıldakgiller ve derin su Osmeridae'si de sevdikleri balıklar arasındadır. Ayrıca kril de tüketebilirler, ama bunlar beslenme düzenleri açısından o kadar da önemli değildir. Beyaz yanlı musurlar derin dalgıçlardır. 94m'ye kadar daldıkları tespit edilmiştir. Beyaz yanlı musurlar, katil balina ve büyük beyaz köpek balığına yem olurlar. Ama yine de, Saulitis et al. (2000) açıklamasına göre Prince William Sound'da beyaz yanlı musurlar ile katil balinalar arasında agresif olmayan etkileşimler vardır; "Beyaz yanlı musurların yerli katil balinalar ile birlikte yüzdükleri gözlemlendi, katil balinalar ile çekici oyun davranışları sergilemişler ve katil balinaların tam önlerinde suyun altına girip çıkmışlardır, hatta bazen fiziksel temas bile olmuştur...Bir tane hatırda kalıcı beyaz yanlı musur AB başkanı ile 1984 yılında Mayıs ayından Eylül ayına kadar kalmıştır". Bu hayvanlar ayrıca bazı parazitlere duyarlıdır. Karaciğer kelebekleri yoluyla Nastitrema isimli bir iç paraziti kapabilirler, ki bu parazit yunuslar için ölümcüldür. Yunusların dış parazitleri ise balina bitleridir.
Beyaz yanlı musurlar son derece aktif yaratıklardır. Sık sık su yüzeyinde ya da altında büyük bir hız ile kendi etraflarında zigzag hareketi yaparak "horoz kuyruğu" adı verilen su dalgalanmasına sebep olurlar. Bu hayvanlar aniden ortaya çıkıp kaybolabilirler. Bütün küçük deniz memelileri arasında en hızlıları olan beyaz yanlı musurlar 55 km/s hızına kadar yüzebilirler, bu hız da neredeyse katil balinaların hızındadır. Bu musurlar teknelere yaklaşır ve reverans yaparak teknenin kıçına asılarak sürüklenirler, ama tekne çok hızlı gidiyorsa dikkat kaybedebilirler. Ayrıca büyük balinaların kafalarının oluşturduğu dalgalarda "burun binme" de yaparlar. Bundan farklı olarak daha sakin hareketler de yapabilirler, mesela su yüzeyinde yaptıkları hafif dönemeçler. Çok nadiren sudan sıçrama hareketi yaparlar. Beyaz yanlı musurların uyudukları hiç gözlemlenmemiştir.
Beyaz yanlı musurlar iki ila 12 arasında değişen küçük gruplarla yaşarlar. Yine de beslenirlerken yüzlercesi bir araya gelebilir. Bu hayvan türünde çok eşlilik görülür ama erkekler dişilerini diğer erkeklerden uzak tutmaya çalışırlar. Çiftleşme sezonu süresince, bir erkek doğurgan bir dişi seçer ve kendi yavrusunu dünyaya getireceğinden emin olmak için onu korur. Erkekler bunu yaparken bazen derin dalışlarla bulunan yemleri kaybetmeyi göze alırlar. Doğumlar genelde yaz aylarında gerçekleşir. Bu hayvanların gebeliği 10 ila 11 ay arası sürmekte ve süt salgılama dönemi ise en az iki ay sürmektedir. Durumlarına bağlı olarak, dişiler her yıl doğum yapabilirler. Beyaz yanlı musurlar 22 yıla kadar yaşamlarını sürdürebilirler.
Bir araştırmaya göre DNA dizileme sırasında Britanya Kolumbiyası'nda bir cenin bulunduğu ve bu ceninin beyaz yanlı musur ile bayağı musurun karışımı olan bir melez olduğu belirlenmiştir. Bu melez nadir de olmayabilir— Vancouver Adası'nda görülen bazı tipik olmayan renkli beyaz yanlı musurların ataları olarak da tanımlanabilirler.
 |
| Prince William Sound'da bir beyaz yanlı musur "horoz kuyruğu" oluştururken. |
Korunma durumu
Birçok beyaz yanlı musur her sene balık ağlarına yakalanarak öldürülüyor. Japon avcılarının zıpkın ile bu türü öldürmeleri büyük bir endişeye yol açmıştır. Her sene yakalanan beyaz yanlı musur sayısı 1980'lerin ortalarında tanıtılmış büyük deniz memelilerini avlama moratoryumu nedeniyle büyük bir ölçüde yükselmiştir. En çok yakalanan sayı 1988 yılında olmuştur, ki 40,000'den fazladır bu sayı. Bu avlamaya bir son vermek için uluslararası ilgi 1990 yılında ortaya çıkmış; Uluslararası Balinacılık Kurulu'nun (IWC) çözümü sonucunda yakalama sayısı azalmıştır; yine de hala her sene 15,000 civarında yakalama olmaktadır, ki bu durum beyaz yanlı musurun bütün dünyada diğer deniz memelileri ile karşılaştırıldığında en çok avlanan tür olmasına sebep olur. 2008 yılında, bu avlanma durumu IWC ve IWC'nin Bilimsel Komitesi tarafından eleştirilmiştir. Şu anda bu kota her sene 16,000 yakalanma sayısındadır. Ek olarak, sayısı bilinmeyen bazıları da vurulmuş ya da yakalama sırasında kayıplara karışmıştır. Bu tehditlere rağmen, beyaz yanlı musurları üretken popülasyonlar arasında oldukça yaygın bir tür olmaya devam etmektedir.
Beyaz yanlı musurlar, Vahşi Hayvanların Göçmen Türlerinin Korunmasına ilişkin Bonn Sözleşmesi (CMS) dahilinde olumsuz korunma statüsü olması ya da uluslararası anlaşmalarla sağlanacak işbirliğinden olumlu olarak yararlanabileceği için Ek-II listesinde bulunmaktadırlar.
 |
| Point Reyes yakınlarında bir grup beyaz yanlı musur |
 |
| Beyaz yanlı musurları Japonya'da bir pazarda |