ağaç kelimesinin sözlük anlamı nedir?
isim, bitki bilimi
1. isim, bitki bilimi Meyve verebilen, gövdesi odun veya kereste olmaya elverişli bulunan ve uzun yıllar yaşayabilen bitki.
2. sıfat Bu gibi bitkilerin gövdesinden ve dallarından yapılan.
"Ağaç tekne."
3. Tahta, kereste.
Ağaç Kelimesinin Kökeni
<< ETü ığaç/yığaçTarihte En Eski Kaynak
ığaç "aynı anlamda" [ Orhun Yazıtları (735) : çından ıgaç kelürüp tike birti [sandal ağacı getirip dikiverdi] ]
yığaç [ Divan-i Lugat-it Türk (1070) ]
Kelime Kökeni
Eski Türkçe ığaç veya yığaç sözcüğünden evrilmiştir.
 |
| Dünyanın en büyük ağacı sekoya |
Gövdesinden enine kesilen bir ağaç incelenecek olursa, en dışta kabuk, sonra yıllık halkaları meydana getiren hücre tabakaları ve en içte de öz kısım görülür.
Bir ağacın gerçekten canlı olan biricik kısmı, kabuğun altında odunun yüzeyindeki ince bir hücre tabakasıdır. Buna katman doku tabakası (kambiyum, soymuk) denir. Bu tabaka ağacı geliştiren ve büyümesini sağlayan tabakadır. Genç bir ağaca çivi çakıldığında veya ağaç bir dal verdiğinde, çivinin ve dalın yerden yüksekliği hiç değişmez.
Bütün canlı varlıklar gibi ağacın da dokularının arasında devamlı bir su dolaşımı olur. Bu su dolaşımının sağlanabilmesi için ağacın devamlı ve yeterli miktarda suya ihtiyacı vardır. Yetişkin bir kayın ağacı, kuru ve sıcak bir günde 250 litre, küçük bir ayçiçeği ise 1 litre su harcar. Okaliptus ağaçları ise günde ortalama 400 litre su harcadıklarından bataklıkları kurutmada faydalıdırlar.
Bazı büyük ağaç türleri, ihtiyacı olan suyu 50 metrenin üzerinde bir yüksekliğe çıkarmak mecburiyetindedir. Bu hadisede önemli olan birinci kuvvet kılcallık olayıdır. Odun boruları demetlerinde 20 metreye kadar etkilidir. İkinci kuvvet ise, kök basıncıdır. Bu basınç ile ağaçta su 30 metre kadar yüksekliğe çıkarılabilmektedir. Bir diğer önemli kuvvet de yapraklardan suyun buharlaşması (terleme) ile meydana gelen emme kuvvetidir. Buna kohezyon gerilimi de denir. Terlemenin (transpirasyon) büyük kısmı gözeneklerle, az bir kısmı da diğer yüzeylerle sağlanır. Kohezyon kuvveti su moleküllerini birbirine bağlar. Bu gerilim, suyun kopmayan bir sütun hâlinde yükselmesini sağlar. 100 metreye kadar etkilidir. Sekoya gibi yüksekliği 100 metreyi bulan dev ağaçlarda su tepelere kadar kohezyon kuvvetiyle yükselir.
Bir ağaç kendi besinini doğrudan doğruya toprak ve havadan güneş ışığı vasıtasıyla üretir. Bu, hiçbir canlı hayvan vücudunun yapamadığı son derece karmaşık bir hadisedir. Yapraklardaki klorofil denilen yeşil madde sayesinde havanın karbondioksitinden, güneş ışığı altında fotosentez denilen olay sonucunda kendisi ve diğer canlılara faydalı besinleri meydana getirir.
Her yaprak, kendini dışarıya karşı koruyacak çok etkili bir tabaka ile sıkı sıkıya örtülüdür. Hava, yaprakların altındaki çok küçük deliklerden stomaya girebilir. Suyun buharlaşması da, yine bu deliklerden (por) sağlanır. Yaprak ihtiyaca göre bu delikleri açar veya kapatır. Ağaç kabuğu çok etkili bir su geçirmez zırhtır. Bir ağaç, başından ayaklarına kadar, su buğusunun dışarı sızmasına karşı sırlanmıştır.
Ağaçlar günlük hayatta çeşitli ve yaygın olarak kullanılırlar. Kâğıt yapımından mobilya yapımına, meyvelerinin besin olarak kullanımından süs ağaçlarına kadar, sayısız kullanım alanı vardır. Ormanlar ise, bir memleketin iklimini ve ekonomisini etkileyecek kadar önemlidir.
Eski jeolojik devirlerde yaşamış, bugün nesli tükenmiş dev ağaçlara dünyanın bazı bölgelerinde nadiren rastlanabilmektedir.
Ağaçların boyları ve yükseklikleri bir hayli değişiklik gösterir. Boyları üç metreden yüz on metreye kadar; yaşları otuz-kırk yıldan beş bin yıla kadar olan ağaçlara rastlanmaktadır. Dünyanın en yaşlı ve yüksek ağaçlarından olan ve ABD'de Sierra Nevada Dağlarında bulunan sekoyalar (Sequoia) yüz on metre yüksekliğe ve 6–9 m çapa erişebilir. Bunların yaşları da dört bin yılı bulmaktadır. Avustralya'da yüksek boylu ormanlar meydana getiren okaliptus ağaçları da yüz metreyi bulmaktadır. Ağaçların yaşı bir hayli farklılık göstermektedir. Son yıllarda dünyanın en yaşlı ağacının higori çamı (Pirus aristata) olduğu belirlenmiştir.
Ağaçların gelişmesi için en elverişli şart olan bol yağmur, tropik iklimlerde bolca görülür. Tropikal iklimlerde kurak bölgelerin cüce bitkileri ağaç hâline gelir.
Fırtınalar, seller, yıldırım, yangın gibi tabii afetler, usulsüz kesimler gibi insanların yaptığı tahripler, bitki hastalıkları, ağaçların en büyük düşmanları olarak sayılabilir.
Ormanlarımızda Tespit Edilen Ağaç Türleri
Türkiye ormanlarında yaklaşık 150 ağaç türü bulunmaktadır. Bunlar;
- Kızılçam, Pinus brutia
- Karaçam, Pinus nigra
- Sarıçam, Pinus silvestris
- Fıstıkçamı, Pinus pinea
- Halepçamı, Pinus halepensis
- Sahilçamı, Pinus pinaster (maritima)
- Monteri çamı, Pinus radiata
- Günlük çamı, Pinus taeda
- Kazdağı göknarı, Abies equi-trajani
- Uludağ göknarı, Abies bormmülleriana
- D. Karadeniz göknarı, Abies nordmanniana
- Toros göknarı, Abies cilicica
- Doğu ladini, Picea orientalis
- Avrupa ladini, Picea abies
- Toros sediri,Cedrus libani
- Adi ardıç,Juniperus communis
- Sabin ardıcı,Juniperus sabina
- Finike ardıcı,Juniperus phoenicea
- Kokulu ardıç,Juniperus foetidissima
- Boylu ardıç,Juniperus excelsa
- Adi servi,Cupressus sempervirens
- Porsuk,Taxus baccata
- Duglas göknarı,Pseudotsuga douglasi
- Andız,Arceuthos drupacea
- Doğu kayını,Fagus orientalis
- Palamut meşesi,Quercus aegilops
- Saplı meşe,Quercus robur
- Sapsız meşe,Quercus petreaea
- Macar meşesi,Quercus frainetto
- Tüylü meşe,Quercus pubescens
- Mazı meşesi,Quercus infectoria
- Saçlı meşe,Quercus cerris
- Pırnal meşesi,Quercus ilex
- Kermes meşesi,Quercus coccifera
- Doğu Karadeniz meşesi,Quercus pontica
- Istranca meşesi,Quercus hartwissiana
- İspir meşesi,Quercus macranthera
- Kasnak meşesi,Quercus vulcanica
- Çoruh meşesi,Quercus dschorochensis
- Virjinya meşesi,Quercus virgilinia
- Brantii meşesi,Quercus brantii
- Lübnan meşesi,Quercus libani
- Makedonya meşesi,Quercus trojana
- Boz pırnal meşe,Quercus aucheri
- Mantar meşesi,Quercus suber
- Toros meşesi,Quercus haas
- Doğu gürgeni,Carpinus orientalis
- Adi kızılağaç,Alnus glitunosa
- Doğu kızılağacı,Alnus orientalis
- Fırat kavağı,Popolus euphratica
- Kara kavak,Popolus nigra
- Titrek kavak,Popolus tremula
- Anadolu kestanesi,Castanea sativa
- Adi dişbudak,Fraxinus excelsior
- Büyükyapraklı ıhlamur,Tilia platyphyllos
- Kafkas ıhlamuru,Tilia rubra
- Tüylü(Gümüşi) ıhlamur,Tilia tomentosa
- Avrupa ıhlamuru,Tilia cordota
- Ova akçaağacı,Acer campestre
- Kapadokya akçaağacı,Acer cappadocicum
- Çınar yapraklı akçaağaç,Acer platanoides
- Dağ akçaağacı,Acer pseudoplatanus
- Kafkas akçaağacı,Acer trautvetteri
- Tatar akçaağaç,Acer tataricum
- İtalyan akçaağacı,Acer opalus
- Doğu akçaağacı,Acer orientale
- Dişbudak yapraklı akçaağaç,Acer negundo
- İran akçaağacı,Acer hyrcanum
- Üçdilimli akçaağaç,Acer monspessulanum
- Ova karaağacı,Ulmus cempestris
- Hercai karaağaç,Ulmus laevis
- Dağ karaağacı,Ulmus montana
- Asya karaağaç,Ulmus pumila
- Kırmızı karaağaç,Ulmus rubra
- Kayacık,Ostrya carpinofolia
- Akçaağaç yapraklı çınar,Platanus acerifolia
- Batı çınarı,Platanus occidentalis
- Doğu çınarı,Platanus orientalis
- Okaliptus,Eucalyptus camaldulensis
- Sığla(Günlük),Liquidambar orientalis
- Adi fındık,Corylus avellana
- Türk fındığı,Corylus sylvatica
- Ak söğüt,Salix alba
- Badem yapraklı söğüt,Salix amygdalina
- Salkım söğüt,Salix babylonica
- Keçi söğüdü,Salix caprea
- Boz söğüt,Salix cinerea
- Kara söğüt,Salix nigra
- Sepetçi söğüdü,Salix viminalis
- Beyaz huş,Betula alba
- Kara huş,Betula nigra
- Tüylü huş,Betula pubescens
- Adi huş,Betula verrucosa
- Kıbrıs akasyası,Acacia cyanophylla
- Yalancı akasya,Robinia pseudoacacia
- Kiraz,Prunus avium
- Üvez,Sorbus aucuparia
- Ceviz,Juglans regia
- Yabani zeytin,Olea europaea
- Akdeniz defnesi,Laurus nobilis
- Adi Şimşir,Buxus sempervirens
- Ormangülü,Rhododendron ponticum
- Kocayemiş,Arbutus unedo
- Harnup (Keçiboynuzu),Ceratonia siliqua
- Diğer yapraklılar
Türkiye'de yetişen bazı ağaçların yükseklikleri ve gövde çapları:
Ağaç Boyu Çapı
Göknar 75 m 3 m
Ladin 60 m 2 m
Çam 50 m 1 m
Kayın 44 m 2 m
Meşe 53 m 4 m
Dişbudak 30 m 1,7 m
Cinsler
- Abies, Göknar
- Acacia, Akasya
- Acer, Akçaağaç
- Actinostrobus, Servi çamı
- Athrotaxis, Tasmanya sediri
- Aesculus, At kestanesi
- Agathis
- Ailanthus, Kokarağaç
- Albizia, Gülibrişim
- Alnus, Kızılağaç
- Amentotaxus
- Araucaria, Arokarya
- Arbutus, Koca yemiş
- Aucuba, Akuba
- Austrocedrus, Şili sediri
- Berberis, Kadıntuzluğu
- Betula, Huş
- Biota Doğu mazısı
- Broussonetia, Kağıt dutu
- Buxus, Şimşir
- Calocedrus, Su sediri
- Camellia
- Carpinus, Gürgen
- Carya
- Castanopsis
- Catalpa, Katalpa
- Cathaya
- Cephalotaxus
- Celtis, Çitlenbik
- Ceratonia, Keçiboynuzu
- Cercidiphyllum, Katsura ağacı
- Cercis, Erguvan
- Chamaecyparis, Yalancı servi
- Citrus, Limon,Portakal,Greyfurt,Mandalina
- Clematis, Akasma
- Cornus, Kızılcık
- Corylus, Fındık
- Cotinus, Sumak
- Cotoneaster, Dağ muşmulası
- Crataegus, Alıç
- Cryptomeria, Japon çamı
- Cunninghamia, Tırpan ağacı
- Cupressocyparis, Melez servi
- Cupressus, Servi
- Cydonia, Ayva
- Daphne
- Dalbergia, Pelesenk ağaçları
- Diospyros, Trabzon hurması, Abanoz
- Dipteronia
- Elaeagnus, İğde
- Eriobotrya, Malta eriği
- Eucalyptus, Okaliptüs
- Euonymus, Papazkülahı
- Fagus, Kayın
- Ficus, İncir
- Fitzroya Patagonya servisi
- Forsythia, Altınçanak
- Fraxinus, Dişbudak
- Fuchsia, Küpe çiçeği
- Ginkgo, Mabet ağacı
- Gleditsia, Yabani keçiboynuzu
- Hedera, Sarmaşık
- Hibiscus, Ağaçhatmi
- Hippophae, Yalancı iğde
- Hydrangea, Ortanca
- İlex, Çobanpüskülü
- Jacaranda
- Jasminum, Yasemin
- Juglans, Ceviz
- Kalmia
- Keteeleria, Yalancı göknar
- Koelreuteria, Fener ağacı
- Laburnum, Sarısalkım
- Lagerstromeia, Oya ağacı
- Larix, Melez
- Laurus, Defne
- Ligustrum, Kurtbağrı
- Liquidambar, Sığla ağacı
- Liriodendron, Lale ağacı
- Lithocarpus
- Lonicera, Hanımeli
- Maclura, Yalancı portakal ağacı
- Magnolia, Manolya
- Mahonia, Sarıboya ağacı
- Malus, Çiçek elması
- Melia, Tespih ağacı
- Mespilus, Muşmula
- Metasequoia, Su ladini
- Microbiota
- Morus, Dut
- Myrtus, Mersin
- Nerium, Zakkum
- Nothofagus, Yalancı kayın
- Olea, Zeytin
- Osmanthus
- Ostrya, Kayacık
- Paulownia Pavlonya, İmparator pavlonyası
- Phellodendron, Mantar ağacı
- Phillyrea, Akçakesme
- Phoenix, Hurma
- Picea, Ladin
- Pinus, Çam
- Pistacia, Sakız ağacı, Menengiç
- Pittosporum
- Platanus, Çınar
- Podocarpus Taşporsuğu
- Populus, Kavak
- Prunus, Kiraz,Erik,Şeftali,Kayısı
- Pseudolarix, Yalancı melez
- Pseudotaxus Çin yalancıporsuğu
- Pseudotsuga, Duglas göknarı
- Pterocarya, Kanatlı ceviz
- Punica, Nar
- Pyracantha, Ateşdikeni
- Pyrus, Armut
- Quercus, Meşe
- Reklam, Reklam Ağacı
- Rhamnus, Cehri
- Rhododendron, Ormangülü
- Robinia, Yalancı akasya
- Salix, Söğüt
- Sambucus, Mürver
- Sassafras
- Sciadopitys, Japon şemsiye çamı
- Sequoia, Sekoya
- Sequoiadendron, Mamut ağacı
- Sophora, Sofora
- Sorbus, Üvez
- Syringa, Leylak
- Taiwania
- Tamarix, Ilgın
- Taxodium, Bataklık servisi
- Taxus, Porsuk
- Tetraclinis Berberistan mazısı
- Thuja, Mazı
- Thujopsis, Yalancı mazı
- Tilia, Ihlamur
- Torreya
- Tsuga, Suga
- Ulmus, Karaağaç
- Vaccinum, Yaban mersini
- Viburnum, Kartopu
- Washingtonia, Kanarya palmiyesi
- Wisteria, Morsalkım
- Yucca, Avize ağacı
- Zelkova, Zelkova
- Ziziphus, Hünnap