 |
| Tırtak annesi ile yavrusu |
Tırtak (Delphinus delphis, İngilizce: Short-beaked common dolphin), Bayağı yunus olarak da bilinir, yunusgiller (Delphinidae) familyasından Türkiye'nin bütün denizlerinde bulunan ve bütün dünyada büyük okyanusların farklı kısımlarında yaygın olan bir yunus türü. Tırtak Yunusgiller familyasının asıl örnek türüdür. Afalina türünün "Flipper" dizisi ile dünyaca ünlü olup insanların aklına örnek yunus türü olarak yerleşmesinden önce dünyaca en çok tanınan yunus türüydü.
Tırtak Bilimsel Sınıflandırması
Âlem: Animalia (Hayvanlar)
Şube: Chordata (Kordalılar)
Sınıf: Mammalia (Memeliler)
Takım: Cetacea (Balinalar)
Familya: Delphinidae (Yunusgiller)
Cins: Delphinus
Tür: D. delphis
Binominal adı: Delphinus delphis
Linnaeus, 1758
Alt cins
Özellikleri
Sırtı siyah ya da kahverengi ve karın kısmı beyazımsıdır. Yanlarında açık sarı renkten gri renge geçen uzun alanlar vardır. Yöresel olarak renklerinde farklar olabilir; bazılarının yanlarındaki sarı-gri alanlar tamamen eksiktir. Tırtak yunusu bütün yunusların ve hatta bütün balinaların arasında en renklisidir. Boyu 1,70-2,40 m olur.
Yaşam şekilleri
Bütün yunuslar gibi tırtak da balıklar ve ara sıra mürekkep balıkları ile beslenir. Çok hızlı bir yunusdur ve gemilerin önlerinde oluşan "Bıyık" denilen dalganın içinde yüzmeyi sever. Diğer yunuslar gibi, çok gelişmiş bir sosyal sistemin içerisinde yaşar. Oluşturdukları sürüler bazen 1.000 yunustan oluşur. Yazın bu topluluk küçük gruplara bölünür. Yunuslarda birbirine yardım etmek çok doğal bir şeydir. Örneğin, hasta yunusların diğer yunuslar tarafından taşınılıp nefes aldırmak için su yüzüne çıkarıldıkları izlenilmiştir.
Doğum
Eğer bir yunus doğum yapacaksa diğer yunuslar onun etrafında bir çember oluşturup o yunusu olası köpek balığı saldırılarına karşı korurlar. Yavru yunuslar annelerinden ilk önce kuyrukları ile çıkar. Çünkü ilk önce kafası çıksaydı, iki saat süren doğum sırasında boğulurdu. Hemen doğumdan sonra anne, yavrusunu su yüzüne itekleyerek, yavrunun ilk kez nefes almasını sağlar. Yavru yunus bir yıl boyunca emzirilir ve toplam 3 yıl boyunca annesinin yanında yaşar.
Korunmaları
Eskiden dünyanın bazı yerlerinde tırtaklar insanlar tarafından avlanılmıştır. Örneğin geçmişte Peru'da ve Karadeniz'de çok tırtak avlanılmıştır. 1960'lı yıllarda Akdeniz ve Karadeniz'de tırtak populasyonunda feci bir azalma olmuştur ama bunun nedenleri bugüne kadar aydınlatılamamıştır. Ama tırtakların hala bugüne kadar süren en büyük sorunları şunlardır: Gemilerin pervanelerine çarparak ölmeleri, balık ağlarına takılarak su altında boğulmaları ve günden güne azalan balıklar ve kirlenen denizsuyu.
Sınıflandırma
Tırtak denilen yunusların sadece tek bir türden mi yoksa birkaç tür ya da alt türlerden mi oluştuğu konusunda farklı görüşler vardır. Bazı bilimcilere göre Delphinus bairdii ve Delphinus tropicalis gibi diğer türleri vardır ama bunlar bilimcilerin çoğunluğu tarafından tanınmaz. Bunlar gibi şimdiye kadar 20 tırtak türü ortaya koyulup sonra tekrar vazgeçilmiştir.
1990'lı yıllardan beri Tırtak türünün ikiye ayrıldığı yeni bir görüş şeklini kabul eden zoologların sayısı günle artmaktadır:
Ama bunların iki ayrı tür mü, alt tür mü yoksa hatta sadece alttürlerin variyantları mı oldukları konusunda hala anlaşmazlıklar devam etmektedir.
Âlem: Animalia (Hayvanlar)
Şube: Chordata (Kordalılar)
Sınıf: Mammalia (Memeliler)
Takım: Cetacea (Balinalar)
Familya: Delphinidae (Yunusgiller)
Cins: Delphinus
Tür: D. delphis
Binominal adı: Delphinus delphis
Linnaeus, 1758
Alt cins
- D. d. delphis
- D. d. ponticus
 |
| Tırtak (bayağı yunus) dağılım haritası |
Özellikleri
Sırtı siyah ya da kahverengi ve karın kısmı beyazımsıdır. Yanlarında açık sarı renkten gri renge geçen uzun alanlar vardır. Yöresel olarak renklerinde farklar olabilir; bazılarının yanlarındaki sarı-gri alanlar tamamen eksiktir. Tırtak yunusu bütün yunusların ve hatta bütün balinaların arasında en renklisidir. Boyu 1,70-2,40 m olur.
Yaşam şekilleri
Bütün yunuslar gibi tırtak da balıklar ve ara sıra mürekkep balıkları ile beslenir. Çok hızlı bir yunusdur ve gemilerin önlerinde oluşan "Bıyık" denilen dalganın içinde yüzmeyi sever. Diğer yunuslar gibi, çok gelişmiş bir sosyal sistemin içerisinde yaşar. Oluşturdukları sürüler bazen 1.000 yunustan oluşur. Yazın bu topluluk küçük gruplara bölünür. Yunuslarda birbirine yardım etmek çok doğal bir şeydir. Örneğin, hasta yunusların diğer yunuslar tarafından taşınılıp nefes aldırmak için su yüzüne çıkarıldıkları izlenilmiştir.
Doğum
Eğer bir yunus doğum yapacaksa diğer yunuslar onun etrafında bir çember oluşturup o yunusu olası köpek balığı saldırılarına karşı korurlar. Yavru yunuslar annelerinden ilk önce kuyrukları ile çıkar. Çünkü ilk önce kafası çıksaydı, iki saat süren doğum sırasında boğulurdu. Hemen doğumdan sonra anne, yavrusunu su yüzüne itekleyerek, yavrunun ilk kez nefes almasını sağlar. Yavru yunus bir yıl boyunca emzirilir ve toplam 3 yıl boyunca annesinin yanında yaşar.
Korunmaları
Eskiden dünyanın bazı yerlerinde tırtaklar insanlar tarafından avlanılmıştır. Örneğin geçmişte Peru'da ve Karadeniz'de çok tırtak avlanılmıştır. 1960'lı yıllarda Akdeniz ve Karadeniz'de tırtak populasyonunda feci bir azalma olmuştur ama bunun nedenleri bugüne kadar aydınlatılamamıştır. Ama tırtakların hala bugüne kadar süren en büyük sorunları şunlardır: Gemilerin pervanelerine çarparak ölmeleri, balık ağlarına takılarak su altında boğulmaları ve günden güne azalan balıklar ve kirlenen denizsuyu.
Sınıflandırma
Tırtak denilen yunusların sadece tek bir türden mi yoksa birkaç tür ya da alt türlerden mi oluştuğu konusunda farklı görüşler vardır. Bazı bilimcilere göre Delphinus bairdii ve Delphinus tropicalis gibi diğer türleri vardır ama bunlar bilimcilerin çoğunluğu tarafından tanınmaz. Bunlar gibi şimdiye kadar 20 tırtak türü ortaya koyulup sonra tekrar vazgeçilmiştir.
1990'lı yıllardan beri Tırtak türünün ikiye ayrıldığı yeni bir görüş şeklini kabul eden zoologların sayısı günle artmaktadır:
- Uzun burunlu tırtak (Delphinus capensis)
- Kısa burunlu tırtak (Delphinus delphis)
Ama bunların iki ayrı tür mü, alt tür mü yoksa hatta sadece alttürlerin variyantları mı oldukları konusunda hala anlaşmazlıklar devam etmektedir.
 |
| Kısa burunlu tırtak |