 |
| Irrawaddy yunusunun ortalama insan ile boyut karşılaştırması |
Irrawaddy yunusu (Orcaella brevirostris, İngilizce: Irrawaddy dolphin) Güneydoğu Asya ve Bengal Körfezi'nin bir kısmında nehirlerde, haliçlerde ve deniz kıyıları yakınlarında aralıklı olarak küçük popülasyon grupları hâlinde yaşayan bir örihalin okyanus yunusu türüdür.
Irrawaddy yunusunun Bilimsel Sınıflandırması
Âlem: Animalia (Hayvanlar)
Şube: Chordata (Kordalılar)
Sınıf: Mammalia (Memeliler)
Takım: Cetacea (Balinalar)
Familya: Delphinidae (Yunusgiller)
Cins: Orcaella
Tür: O. brevirostris
Binominal adı: Orcaella brevirostris
(Owen in Gray, 1866)
 |
| Irrawaddy yunusu illüstrasyonu |
Etimoloji ve taksonomik tarihçe
Museo di storia naturale e del territorio dell'Università di Pisa'da sergilenmekte olan Irrawady yunusu iskeleti.
Museo di storia naturale e del territorio dell'Università di Pisa'da sergilenmekte olan Irrawady yunusu iskeleti.
Museo di storia naturale e del territorio dell'Università di Pisa'da sergilenmekte olan Irrawady yunusu iskeleti.
Mekong Nehri'nde sıçrayan Irrawady yunusunun yakın çekimi.
Irrawady yunusunun kaydedilmiş ilk tanımlamalarından biri Richard Owen tarafından 1866'da yapılmıştır. Bu tanımlamada Hindistan'ın doğu kıyısında Visakhapatnam limanında 1852 yılında bulunmuş olan numune temel alınmıştır. Sınıflandırıldığı cins içinde yer alan iki türden biridir. Muhtelif zamanlarda yalnızca kendisini içeren monotipik familyada; Monodontidae familyasında ve Delphinapteridae'de sınıflandırılmıştır. Günümüzde yaygın olarak Delphinidae familyasında sınıflandırma yönünde bir görüş birliği vardır.
Genetik olarak Irrawady yunusu katil balina (orka) ile yakın akrabadır. Ayrıca Orcaella heinsohni ile de yakın akrabadır ve bu ikisi yakın zamanlarda ayrı birer tür olarak tanınmıştır. Avustralya'nın kuzey kıyılarında yaşayan Orcaella heinsohni 2005 yılında yapılan genetik araştırmalar sonucunda ayrı bir tür olarak kabul görmüş ve Orcaella cinsinin ikinci üyesi olmuştur. Epiteti olan brevirostris Latincedir ve kısa gagalı/ağızlı anlamındadır.
Yunus baştan sona belirgin bir şekli olmayan gri ile mavimsi koyu kurşunî gri rengindedir ve alt kısmı daha soluktur. Sırt yüzgeci küçük ve yuvarlaktır; sırtın orta gerisindedir. Alnı yüksek ve yuvarlaktır, ağzı belirgin değildir. Burun kısmı küttür. Yan yüzgeçleri geniş ve yuvarlaklaşmıştır. Borneo'da yaşayan diğer türlerden sırt yüzgeçsiz liman yunusu (Neophocaena phocaenoides) Irrawady yunusuna benzer ama sırt yüzgeci yoktur; Pasifik kambur yunusu (Sousa chinensis) ise daha büyüktür ve ağzı uzun sırt yüzgeci ise daha büyüktür.
Yaşadığı coğrafyada kullanılan yerel dillerde O. brevirostris türüne verilen adlar şöyledir:
- Birmanca: ဧရာဝတီ လင်းပိုင် eyawadi lăbaing
- Chilika dyialekti: baslnyya magar ya da ଭୂଆଷୁଣୀ ମଗର bhuasuni magar (edebi çevirisi: yağ veren yunus)
- Filipince: lampasut
- Bengalce: şuşuko
- Endonezce: pesut
- Khmerce: ផ្សោត ph’sout
- Laoca: ປາຂ່າ pha’ka
- Malayca: dolphin empesut
- Oriya dili: ଖେମ khem or ଖେରା khera
- Tayca: โลมาอิรวดี loma Irrawaddy ya da โลมาหัวบาตร loma hua bat ("dilenci kasesi yunusu", kafa şekli nedeniyle)
 |
| Museo di storia naturale e del territorio dell'Università di Pisa'da sergilenmekte olan Irrawady yunusu iskeleti. |
Fiziksel özellikleri
Irrawaddy yunusu görünüş olarak beyaz balinaya benzer ancak katil balina ile daha yakın akrabadır. Melonu büyüktür; kafası yuvarlak ve küttür; ağzı da çok belirgin değildir. Gövdenin üçte iki gerisine doğru yer alan sırt yüzgeci kısa, küt ve üçgen şeklindedir. Yan yüzgeçleri uzun ve geniştir. Tüm gövdesi açık renklidir ancak karın kısmı sırt kısmından daha açık renklidir. Diğer yunusların aksine Irrawady yunusunun u şeklindeki solunum deliği gövde hattının solunda yer alır ve yunusun önüne doğru açılır. Kısa ağızları diğer yunuslardan daha farklı görünür ve ağızlarında çenenin her iki yanında 12 ila 19 kadar tahta çivi şeklinde diş bulunur. Ağırlıkları 90 ila 200 kg. arasında değişir. Uzunlukları tam erişkinlerde 2,3 m.'ye ulaşır. Kaydedilmiş en uzun boy Tayland'dan erkek Irrawaddy yunusunun 2,75 m.'lik boyudur.
 |
| Mekong Nehri'nde sıçrayan Irrawady yunusunun yakın çekimi. |
Davranış
İletişim ekolokasyon için kullanıldığı düşünülen yaklaşık 60 kilohertzlik baskın frekansta çıkarılan tıkırtı, gıcırtı ve vızıltı sesleriyle sağlanır. Kemikli balıklar, balık yumurtaları, kafadan bacaklılar ve kabuklular besin olarak alınır. Esaret altındaki hayvanları gözlemi besinlerin ağza suyu emme yoluyla alındığını gösterir. Irrawaddy yunuslarının 1,5 m. yüksekliğe kadar su fışkırttıkları gözlemlenmiştir. Bu farklı davranışın balık sürülerini avlanmak amacıyla belirli bir bölgeye sürüklemek için yapıldığı bilinmektedir. balıkları yakalarken emdikleri suyu dışarı atmak için bu davranışı kafalarını suyun dışına çıkarıp dik olarak durduklarında ve beslenirken sergilerler. Esaret altında tutulan bazı Irrawady yunuslarına kafalarını sudan çıkarıp dik olarak durmayı komut ile yapmaları öğretilmiştir. Irrawaddy yunusu yavaç bir yüzücüdür ancak tekne ile kovalandıklarında 20 ila 25 km/s hıza ulaştıkları bildirilmiştir.
Irrawaddy yunusları teknelerden çekinir; teknelerin yanından yüzerek takip etmezler ve tehlike hissettiklerinde genellikle sualtına dalarlar. Görece yavaş hareket ederler ancak bazen kafalarını sudan çıkarıp dik olarak durdukları, bir yana doğru yatarak tek yan yüzgeçlerini salladıkları ve ara sıra da su dışına sıçradıkları görülebilir. Doğal yaşam alanlarında ağızlarından su fışkırttıkları görülmüştür ve bu davranışın balık sürülerini şaşırtarak avlanmalarına yardımcı oldukları düşünülmektedir. Genellikle iki ila üçlü gruplar hâlinde bulunurlar ancak bazen 25 kadar sayıda yunusun derin sularda bir araya gelerek toplandıkları bilinmektedir. Altıdan az bireyden oluşan gruplara sık rastlanır ancak bazen 15 kadar yunustan oluişan gruplar da görülmektedir. Grup hâlinde dolaşma Irrawady yunuslarına avlanmada yararlı olmanın yanı sıra sosyal bağların oluşmasına ve çiftleşmenin gerçekleşmesine de yardımcı olur.
Su yüzüne dönerek çıkar ve yalnızca derin dalış yapacağı zaman kuyruğunu suyun dışına belirgin olarak çıkarır. Derin dalış süreleri 20-150 saniye ile 12 dakika arasında değişir. Laos'ta 277 grup dalışında süre tutulduğunda gruptaki son yunusun dalışı ile su yüzüne ilk çıkan yunus arasındaki ortalama süre 115,3 saniye olarak bulunmuştur. Dalış süreleri de 19 saniye ile 7,18 dakika arasında değişiklik göstermiştir. Ara sıra su dışına sıçrarlar ve tekneleri takip etmezler.
Orcaella türünün kıyıya doğru gitmesine zorlandığı ve daha uzmanlaşmış yunus türleri tarafından dışlandığı türlerarası rekabet gözlemlenmiştir. Pasifik kambur yunusu (Sousa chinensis) ile Irrawady yunuslarının esâret altında aynı havuzda tutuldukları zaman daha baskın olan kambur yunusların Irrawady yunuslarını kovalayarak havuzun küçük bir kısmında durmalarına neden oldukları gözlemlenmiştir. Chilika Gölü'nde yerel balıkçılar denize açılan kanalda Irrawady yunusları ile afalinaların karşılaştığı durumlarda Irrawady yunuslarının çekinerek göle geri döndüklerini gözlemlemişlerdir.
 |
| 1878 yılına ait uterus içinde fetus tasviri. |
Üreme
Bu yunusların cinsel olgunluğa yedi ila dokuz yol arasında eriştiği düşünülmektedir. Kuzey Yarımkürede eşleşmenin Aralık ila Haziran ayları arasında olduğu kaydedilmiştir. Gebelik süresi 14 aydır ve dişiler her iki ila üç yılda bir tek yavru doğurur. Doğumda boyları yaklaşık 1 m., ağırlıkları da 10 kg. cıvarındadır. Yavruların memeden kesilmeleri iki yılı bulur. Yaşam süreleri 30 yıl kadardır.
Çiftleşme
Dişi ya da erkek yunus birkaç dakikalığına eşleşmek için diğer bir yunusun peşinden gitmeye çalışır. Karınları karşı karşıya gelecek şekilde birbirlerine yakınlaşarak 40 saniyeliğine çiftleşirler. Çiftleşme gerçekleştikten sonra yunuslar birbirlerinden ayrılarak farklı yönlere doğru yüzerler.
Beslenme
Bu yunusların beslendiği besinler çeşitlidir. Besinler arasında balıklar, kabuklular ve kafadan bacaklılar sayılabilir. Avlanma sırasında yedi kadar yunustan oluşan sürüler avlarını çevreleyerek tuzağa düşürürler. Bu tuzak su yüzeyinin hemen altında oluşur.
 |
| Kamboçya'nın Kratié eyaletinde Mekong Nehri'nde Irrawady yunusu. |
Doğal yaşam alanı ve popülasyonlar
Her ne kadar bazen Irrawaddy nehir yunusu olarak adlandırılsa da gerçek bir nehir yunusu değildir ama kıyılarda, nehir ağızlarında ve haliçlerde acı suda yaşayan bir okyanus yunusudur. Adını aldığı İravadi Nehri ile birlikte Ganj Nehri ve Mekong Nehri gibi tatlısu nehirlerde popülasyonları bulunur. Doğal yaşam alanında dağılımı Bengal Körfezi'nden Yeni Gine ve Filipinler'e kadar uzanır ama kıyıdan uzaklaşıp açığa çıktıkları görülmez.
Sıklıkla Borneo Adası'nda koylarda görülür; Malezya Sabah'ta Sandakan'da, Brunei ve Malezya Sarawak'ın çoğu kısmında da gözlemlenmiştir. Doğu Kalimantan'da Mahakam Nehri'nden bir numune toplanmıştır.
Çin, Tayvan ve Hong Kong sularında görüldükleri bildirilmesine rağmen bunlar güvenilir sayılmadığında buralarda yaşayıp yaşamadığı bilinmemektedir Asya kıtası boyunca yaşam alanının en doğusu Vietnam'dır.
Bu hassas tür için yaşama alanı boyunca bir araştırma yapılmasa da toplam popülasyonunun 7.000 üzerinde olduğu gçrülmektedir ve bunun %90'ı Bangladeş'tedir. Bangladeş ve Hindistan dışında yaşayan popülasyonlar ise kritik tehlikede olarak değerlendirilmektedir. Irrawady yunuslarına sekiz ayrı bölgede rastlanmaktadır ve bunlar aşağıda popülasyon boyutlarına göre korunma durumlarıyla birlikte sıralanmıştır:
- Bangladeş; 5.832 (VU) Bengal Körfezi'nin kıyılarında ve 451 (VU) Sundarbans mangrov ormanının acı sularında
- Hindistan; 152 (VU) Chilka Gölü'nün acı suları. Hindistan'ın Sundarbans National Parkında da bulundukları kaydedilmiştir.
- Laos ve Kamboçya; 78-91 (CR) Mekong Nehri'nin 190 km.'lik tatlısu bölümünde
- Endonezya; (CR), Mahakam Nehri'nde 420 km.'lik uzunlukta tatlısuda.
- Filipinler; 42 kadar (CR) Malampaya Sığlığı'nın iç kısmında acısuda. Araştırmacılar Batı Visayas'da Pulupandan ve Bago, Batı Negros'da görülen 30 ila 40 kadar yunusu araştırmaktadır.
- Myanmar; 58 ila 72 kadar (CR) İravadi Nehri'nde 370 km.'lik tatlısu şeridinde
- Tayland: 50'den az (CR) Songkhla Gölü'nün acısularında.
İnsanlar ile etkileşimi
Irrawaddy yunuslarının geleneksel balıkçılarla ortaklaşa balık avlamada yardımlaştıkları görülmektedir. Hindistan'da balıkçılar "lahai kway" adı verilen tahta anahtarları teknelerinin kenarına vurarak yunusları çağırdıkları ve onların da balıkları ağlarına doğru sürdükleri zamanları hatırlamaktadırlar. Burma'da İravadi Nehri'nin üst kısımlarında Irrawaddy yunusları balıkçıların çıkarttıkları akustik sinyallere cevap olarak balıkları onların ağlarına doğru sürmektedir. Balıkçılar tahtadan koni şeklinde nesneleri teknelerinin yanlarına vurarak, küreklerini suyun yüzüne çarparak, ağlarını sallayarak ya da hindi gibi sesler çıkarak yunusların dikkatini çekmeye çalışırlar. Balıkçılarla birlikte çalıimaya karar veren bir yunus süresi yarım halka şeklinde yüzerek tuzağa düşürdükleri balık sürülerini balıkçı teknelerine doğru sürerler. Bunun karşılığı olarak yunuslar balıkçıların ağlarına takılan ve istenmeyen avlarla ödüllendirilirler. Eskiden İravadi Nehri balıkçıları belirli yunusların belirli balıkçı köyleri ile ortak hareket ettiğini ve bu balıkçıların ağlarına balıkları sürdüklerini iddia etmişlerdir. 1879 yılına ait bir raporda yerel mahkemelere bazı balıkçıların yunuslarının hasım balıkçıların ağlarını doldurmaya yardım etmesi nedeniyle bu avdan pay istemelerine dair iddialar kaydedilmiştir.
 |
| Bangladeş'te ağla avlanan balıkçılar. |
Tehditler
Irrawaddy yunusları, daha açık sularda yaşayan diğer yunus türlerinden daha fazla insanların eylemlerinden etkilenmeye açıktırlar. Yaşam alanları boyunca karşılaştıkları en büyük tehdit sık gözlü balık ağlarına takılarak bouğulmadır. 1995 ila 2001 yılları arasında 38 adet bu şekilde ölüm vakası kaydedilmiştir ve bunların %74'ü de geniş gözlü ağlara takılarak boğulma vakasıdır. Tüm popülasyon bölgelerinde bildirilen yunus ölümlerinin çoğu yanlışlıkla sık gözlü ağlara, trollere ve Filipinler'de de dibe serilen yengeç ağlarına takılarak boğulmadır. Burma'da elektrikle balık avlama, altın madenciliği ve baraj inşaatları da ciddi ve süregeln tehditlerdir. Yine de balıkçıların çoğu yunuslara karşı anlayışlı davranmaktadırlar çünkü geleneksel olarak rızıklarını temin etme yolundan vazgeçmenin zorluğunu yaşamaktadırlar.
Irrawaddy yunusları için tespit edilmiş bir başka tehdit ise yüksek hızlı teknelerin neden olduğu ses kirliliğidir. Bu nedenle yunusla normalden daha uzun süre dalış yapmak zorunda kalırlar. Bu büyük teknelerle karşılaşan yunuslar her zaman yollarını değiştirmektedirler.
Laolar ve Kamboçlar Irrawaddy yunuslarının atalarının reenkarnasyonları olduğu yaygın inanışını paylaşırlar. Hatta bazıları yunusların insanları boğulmaktan kurtardıklarını ve timsah saldırılarından koruduklarını iddia etmektedir. İnanışları ve deneyimleri Laos ve Kamboçya halklarının asırlar boyunca yunuslarla birlikte barış içinde yaşamalarını sağlamıştır. Ancak son dönemlerde balık avlamada patlayıcı kullanımı bu geleneği bozmaktadır. Laos hükûmeti bu şekilde balık avlamayı yasaklamış olsa da komşu ülkesi Kamboçya bu konuda çok az yasal düzenlemeye gitmiştir. Kamboçya'da patlayıcılar yerel pazarlarda satılmaktadır ve balık avlamada ağ kullanımı neredeyse ortadan kalkmıştır. Bunun yerine patlayıcı ile balık avlama popülerleşmiş ve bu nedenle balık ve yunus popülasyonunda düzenli bir azalma eğilimi ortaya çıkmıştır. Her ne kadar Laolar patlayıcı kullanmasa da balık avlamak için kullandıkları naylon ağlar Irrawaddy yunuslarının yaşamlarını sürdürmesinde büyük bir tehdit oluşturmaya devam etmiştir. Bazı yunuslar yanlışlıkla ağlara takılabilmektedir. Yoksul balıkçılar da tek bir yunusu kurtarmak için ağlarını kesip büyük bir ekonomik külfet içine girmek istememektedirler.
Laos'ta Mekong Nehri üzerinde yapılması planlanan baraj nehrin aşağısında Kamboçya'da yaşayan Irrawaddy yunuslarının yaşamını tehdit edecektir. Laos hükûmetinin barajı Irrawaddy yunuslarının ana yaşam alanının üst kısmına yapma kararı bu türün Mekong Nehri'nde soylarının tükenmesini hızlandıracaktır. Barajıyapmak isteyenlerin önerisi patlayıcı yardımıyla tonlarca kayadan kurtulmaktır. Bu şekilde yapılacak inşaat sırasında ortaya çıkacak ses dalgaları oldukça hassas işitme organlarına sahip olan Irrawaddy yunuslarını muhtemelen öldürecektir.
Çeşitli Asya ülkelerinde Irrawaddy yunusları yakalanarak, esâret altında halka açık akvaryumlarda gösteri yapmak üzere eğitilmiştir. Su fışkırtma, sudan kafalarını çıkarma ve yan yüzgeçlerini sallayarak su üzerinde yan yatma gibi kendilerine özgü davranışları ve karizmatik görünüşleri bu şekilde gösteriler için Irrawaddy yunuslarını çok popüler yapmaktadır. Tatlısu tanklarında yaşayabilmeleri, özellikle masraflı olan tuzlu su akvaryumlarına gereksinim duyulmaması nedeniyle bu yunusları gösterilerde kullanmak için ayrı bir ticari motivasyon oluşturmaktadır. Doğal yaşam alanları içinde olan ve yakınlarında bulunan bölgeler ekonomik olarak gelişmiş ve yunus gösterisi olan eğlence tesislerinin sayısında artış gözlenmiştir.
Khmer ve Vietnamlı balıkçılar bu yunusları kutsal hayvan olarak görmektedirler. Ağlara yakalandıklarında yunusları ağlardan kurtarıp suya salarlar. Buna karşı müslüman Khmerler yakalanan yunusları yeme amacıyla öldürürler. Bu nedenlerden ötürü yunuslar bölgede kullanılan yerel dilleri ayırt etmeyi öğrenmiş olup müslüman Khmerlere ihtiyatla yaklaşmaktadırlar. 2002 yılında en az dokuz Asya ülkesinde 80'den fazla yunusların gösteri yaptığı akvaryum bulunmaktaydı.
Patlayıcı ile balık avlama sonucu yunus ölümü bir zamanlar Vietnam ve Tayland'ta yaygındı. Geçmişte ise en doğrudan tehdit yağları için bu yunusların avlanmalarıydı.
Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) asıl olarak balık ağlarına takılıp ölmeleri nedeniyle yedi popülasyondan beşini kritik tehlikedeki türler arasında listelemektedir. Örneğin ilk olarak 1986'ta keşfedilen ve tanımlanan Malampaya popülasyonu o zaman 77 bireyden oluşmaktaydı. İnsan aktiviteleri nedeniyle bu sayı 2007 yılında 47 yunusa düşmüştür. Borneo'da Mahakam Nehri'nde yunus ölümlerinin %73'ü balık ağlarına yakalanarak boğulma nedeniyledir. Bunun nedeni aşırı avlanma ve yoğun tekne trafiğidir.
Turizm
Asya'da yaşayan Irrawaddy yunusları özellikle yaşadıkları bölgelerde çok sayıda turist taşıyan teknelerin dolaşması nedeniyle artan bir tehdit içindedirler. Tekne ile turist dolaştırmanın gelişmesi özellikle yunusları etkilemiştir.
Kirlilik
Mekong Nehri'nde su kirliliğinin artış göstermesi Kamboçya ve Laos'ta özellikle Irrawaddy yunuslarının yaşamasına karşı tehlikeleri artırmıştır. Suda bulunan cıva miktarının yanı sıra zehirli pestisit düzeylerinin artışı bölgedeki yunuslar arasında çok sayıda ölümlere neden olmuştur. Çevreye yayılan kirleticiler bu yunusların bağışıklık sistemini yok etmiştir.
Hastalık
Irrawaddy yunuslarının farklı popülasyonlarında derialtı nodüllere rastlanmıştır. Daha kesin bir tahmin ile 6 yunus popülasyonu bundan etkilenmiştir. Her ne kadar ortaya çıkan bu hastalığın sonucu belli değilse de tür risk altındadır.
Koruma çabaları
Irrawaddy yunusunun gelişmekte olan yerlere olan yakınlığı koruma çabalarını zorlaştırmaktadır. Balık ağlarına yakalanma ve doğal yaşam alanlarının bozulması Irrawaddy yunuslarının karşı karşıya kaldığı ana tehditlerdir. Bu tehditlerin etkisini azaltmak için ulusal ve uluslararası düzeylerde koruma çabaları sarfedilmektedir.
Uluslararası çabalar
Uluslararası ticaret metası olmaktan korunması Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES) ile sağlanmaktadır. Bu sözleşmenin uygulanması ise ülkelerin sorumluluğu altındadır. Yunus akvaryumlarında kullanılmak üzere uluslararası ticarete malzeme olmuş olsalar da bu yunuslar için önemli bir tehdit kaynağı olmamıştır.
Bazı Irrawaddy yunusları IUCN tarafından kritik tehlikedeki türler arasında listelenmiştir: Laos, Kamboçya, Vietnam (Mekong Nehri popülasyonu), Endonezya (Mahakam Nehri popülasyonu, Borneo), myanmar (İravadi Nehri popülasyonu), Filipinler (Malampaya Sığlığı popülasyonu) ve Taylan (Songkhla Gölü popülasyonu). Ama genel olarak Irrawaddy yunusu türü IUCN tarafından yaşam alanlarının tamamında hassas türler arasında listelenmiştir. 2004 yılında CITES Irrawaddy yunusunu EK-II'den EK-I'e taşıyarak soyu tükenme tehlikesi altında saymış ve ticaretini tamamen yasaklamıştır.
Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) -Vahşi Hayvanların Göçmen Türlerinin Korunmasına ilişkin Bonn Sözleşmesi (CMS) kapsamında yapılan Irrawaddy yunusları tatlısu popülasyonlarının korunması eylem planı Doğa koruma alanlarının çoklu kullanımının bu popülasyonların korunmasında kilit rol oynadığını belirtmektedir. Bu yunus türünün belirli alanlara karşı olan sadakati nedeniyle özellikle idaresini kolaylaştıracağından tatlı sularda doğal koruma alanı oluşturmak korunma için etkili olacaktır. Eylem planında yanlışlıkla ağlara takılmaların etkisi azaltmak için aiağıdaki stratejiler belirlenmiştir:
- -sık gözlü ağla avlanmanın tamamen yasaklandığı ya da önemli ölçüde kısıtlandığı çekirdek koruma alanları oluşturulması
- -ağ başında bekleme kuralının yaygınlaştırılması ve ağa takılan yunusların güvenli şekilde salıverilmesi için eğitim sağlanması
- -ağlarına takılan yunusların güvenli şekilde salıverilmesi durumunda ağlarına gelen zararın balıkçılara ödenebilmesi için programlar oluşturulması
- -sık gözlü ağla avlanan balıkçılar için alternatif ve farklı istihdam imkanları yaratılması
- -sık gözlü ağ ile avlanmanın yunuslara zarar vermeyen yöntemlere göre daha pahalı olacağı balık avlanma izin mevzuatlarının oluşturularak balıkçıların yunuslara zarar vermeyen yöntemleri kullanmaya teşvik edilmesi
- -akustik uzaklaştırıcılar ile yansıtıcılı ağlarla deneyler yapılması
Irrawaddy yunusu Vahşi Hayvanların Göçmen Türlerinin Korunmasına ilişkin Bonn Sözleşmesi'nin hem EK-I'inde hem de EK-II'sinde listelenmiştir. Yaşam alanlarının tamamında ya da önemli bir bölümünde soyu tükenme tehlikesi ile karşı karşıya olduğu için EK-I'de listelenmiş olup Sözleşmeyi imzalayan ülkeler hayvanların yaşadığı yerleri koruma altına alarak, göç etmelerine karşı engelleri kaldırarak ve türü tehlike altına sokacak diğer faktörleri kontrol altına alarak bu türü korumak için çaba göstermelidirler. Aynı zamanda olumsuz bir korunma durumu statüsüne sahip olduğundan EK-II'de listelenerek uluslararası işbirliğinden önemli ölçüde faydalanılması hedeflenmektedir.
Bu tür aynı zamanda Pasifik Adaları Bölgesinde Balina ve Yunuslar ile bu Türlerin Doğal Yaşam Alanlarının Korunması için Mutabak Belgesi'nde de yer almaktadır.
Ulusal çabalar
Çeşitli ulusal koruma çabaları da yerel Irrawaddy yunusu popülasyonlarının maruz kaldığı tehditlerin azalması ile sonuçlanmaktadır:
Bangladeş
Bangladeş'te bulunan Sundarbans mangrov ormanı içinde yaşayan Irrawady yunuslarının yaşam alanlarının bir bölümü Sundarbans Dünya Mirası sitinde yer alan üç doğal yaşamı koruma bölgesinin 139,699 hektarlık alanı içine dahil edilmiştir. Wildlife Conservation Society kalan 6.000 yunusu için de korunma alanları yaratmak amacıyla Bangladeş Çevre ve Ormancılık Bakanlığı ile çalışmaktadır.
 |
| Sundarbans'ın uydu görüntüsü. |
Kamboçya
Irrawaddy yunusları Kamboçya Balıkçılık Yasasıyla kritik tehlikede olan tür olması nedeniyle tamamen koruma altındadır. Dünya Doğayı Koruma Vakfı (WWF) hükûmet ile yerel topluluklardan aldığı destek ile Kamboçya Mekong Yunus koruma Projesini kurmuştur. Projenin amacı kalan yunus popülasyonunun belirlenmiş koruma eylemleri, araştırma ve eğitim yoluyla hayatta kalmasının desteklenmesidir. Ocak 2012'de Kamboçya Balıkçılık İdaresi, Mekong Nehri Yunus Ekoturizm Bölgesi Koruma ve Geliştirme Komisyonu ile WWF "Mekong Nehri Irrawaddy Yunusu koruması üzerine Kratie Deklarasyonu"nu imzalayarak Mekong Nehri'nde yunusların korunması için yol haritası hazırlayarak birlikte çalışmak üzere anlaştılar. Kamboçya hükûmeti 24 Ağustos 2012'de Kratie eyaletinin doğusundan Laso sınırına kadar olan Mekong Nehri'nin 180 km.'lik bölümünde basit balıkçılık dışında yüzer ev kullanarak, balık avlama kafesleri ve sık gözlü ağ ile balık avlamayı yasaklamıştır. Bu alanda özellikle yunusları korumak için Nehir muhafızları devriye gezmektedirler. 2006 yılının Ocak ve Şubat ayları arasında bir düzine Irrawaddy yunusu ölü olarak bulunmuştur. Kamboçya sahilinde bulunan 10 yeni bebek yunus ise kritik tehlike altında olan Irrawaddy yunuslarının soyunun tükenmemesine yönelik yeni bit umut kaynağı olmuştur. Bu tehlikeden sonra 66 muhafız Kamboçya sahilinde görevlendirilmiş ve bu çabalardan sonra yalnızca iki yunusun ölümü kaydedilmiştir. Bu hayvanların soyunun tükenmesini önlemek amacıyla Kamboçya sahillerinde balık ağı kullanarak avlanmanın tamamıyle yasaklanması beklenmktedir.
 |
| Hindistan'da Sundarbans National Park'ta Irrawaddy yunusu. |
Hindistan
Irrawaddy yunusu bilimsel adının Oreaella brevezastris olarak yanlış yazımı ile de olsa Hindistan Yaban Hayatını Koruma Yasası'nda Liste I'de yer alarak öldürülmesi, taşınması ve elde edilen ürünlerinin satılması yasaklanmıştır. Chilika Gölü ile Bengal Körfezi arasında yeni bir kanalın açılması için 2000 yılında yapılan büyük restorasyon çalışması başarılı olmuş ve gölün ekolojik dengesi düzeltilerek suyun tuzluluk oranı dengelenmiş ve sonucunda da Irrawaddy yunusunun avladığı balık, karides ve yengeç sayısının artışıyla yunusların popülasyonunda da artış gözlemlenmiştir.
 |
| Kalimantan'da bir örnek. |
Endonezya
Endonezya'nın Nadir Su Canlıları Koruma Vakfı adı altında bir koruma programı Irrawaddy yunusları ve onların doğal yaşam alanı olan Mahakam Nehri'ni koruma üzerine odaklanmıştır. Program yalnızca halkı eğitip araştırma yapmakla kalmayıp aynı zamanda yunus popülasyonu ile yaşam alanlarını kontrol altında tutup izlemektedir. Bu kontrol yönteminin önemli örneklerinden biri çeşitli köylerde devriyeler kurulmasıdır.
Laos
Mekong Nehri popülasyonu için sayısız tehdit önemli endişe konusu olmuştur. 1970'lerde Irrawaddy yunusları yağları için avlanmaktaydı. Sonrasında ise patlayıcı ile ve sık gözlü ağlarla avlanma da başka tehditler oluşturmaya başlamıştır.Günümüzde yunuslar Kamboçya ve Laos Demokratik Cumhuriyeti'nde koruma altına alınmışlardır. Artık Irrawaddy yunuslarının doğal yaşam alanlarının çoğunda hem patlayıcı ile balık avı hem de sık gözlü ağlarla avlanma sınırlandırılmıştır. Kanadalı çevre korumacı Ian Baird Mekong Nehri'nin Laos tarafında Irrawaddy yunuslarını incelemek amacıyla Lao Topluluk Balıkçıları ve Yunus Koruma Projesini kurmuştur. bu proje ağlarına takılan yunusları kurtarmaları durumunda balıkçıların ağlarını kaybetmeleri nedeniyle karşılaştıkları ekonomik zararı giderme amacını taşımaktadır. Yunus popülasyonunun çoğunun öldüğü ya da Laos'un güney komşusuna kaçtığı anlaşıldıktan sonra bu proje Kamboçya'yı da içine alacak şekilde genişletilmiştir. Si Phan Don Sulak Alan Projesi nehirde yaşayan toplulukları koruma bölgeleri ayırarak ne zaman ve nasıl balık avlanacağı konusunda düzenleme yapan yasalar ortaya konması konusunda başarılı olmuştur. Nisan ayında Laos sahilinde 200 kg.'lık bir Irrawaddy yunusunun ölü bulunmasıyla birlikte 2015 yılında ölü bulunan Irrawaddy yunuslarının sayısı beşe yükselmiştir. Genellikle ölü bulunan Irrawaddy yunuslarının gövdelerinde yasak avlanmadan kaynaklanan yara bere izleri bulunmaktaydı ancak son olarak ölü bulunan bu yunus yaşlılıktan ölmüştür. Bu dişi yunus araştırmacıların keşfettiği en yaşlı ve en büyük Irrawaddy yunusudur. Yunus 2,5 m. boyundaydı ve muhtemelen 20'li yaşlarınIn sonundaydı. Yunus otopsi yapmak için WWF merkezine götürülmüştür.
Myanmar
Myanmar Balıkçılık İdaresi 2005 Aralık ayında İravadi Nehri'de Mingun ve Kyaukmyaung arasında 74 km.'lik bir bölgeyi koruma altına alarak çeşitli önlemler aldı. Bu alanda alınan önlemler arasında aülara takılan yunusların mecburi olarak salıverilmesi, yunusların yakalanması ya da öldürülmesinin yasaklanması, bütün ya da parçalar hâlinde satılması, elektrikle balık avlama ve 300 feet'den uzun ve 600 ft.'den kısa aralıklarla yerleştirilmiş sık gözlü ağlarla balık avlanmasının yasaklanması gibi. Cıva zehirlenmesi ile nehirde süregelen altın arama çalışmaları nedeniyle doğal yaşam alanı kaybı engellenmiştir.
Filipinler
Malampaya Sığlığı 2000 yılında koruma altında deniz alanı olarak ilan edilmiştir. Bu koruma altına alınan bir alana verilen en düşük önceliktir. Malampaya Sığlığı Ekoloik Araştırma Projesi WWF tarafından başlatılmıştır. Projenin sağladığı teknik yardımla Taytay belediyesi ile Malampaya park isaresi yanlışlıkla ağlara takılma nedeniyle Irrawaddy yunuslarının yaşadığı tehditleri azaltmak için balık avlama ile ilgi düzenlemeler geliştirebilmiştir. Yunus türünü korunması amacıyla balık avlama malzemeleri üzerine çalışmalar malzemelerin değiştirilmesi başlamıştır. Proje 2007'de tamamlanmıştır. 2007 yılında aralarında Malampaya Sığlığı'ndaki Irrawaddy popülasyonu da dahil olmak üzere Mercan Üçgeninde yaşayan deniz ve sahil kaynaklarını koruma amacıyla Mercan Üçgeni Girişimi başlatılmıştır.
Tayland
2002 yılında Deniz ve Sahil Kaynakları İdaresi Tayland karasularında yunuslar, balinalar ve kaplumbağalar gibi nadir bulunan su hayvanlarını korumakla görevlendirilmiştir. Yunusları korumak için devriye gezen tekneler diğer teknelerin yunuslara 30 m.'den fazla yaklaşmamasını, tekne ile yunusların kovalanmamasını ve yunus sürülerinin arasından geçilmemesini sağlamaktadır. Prachinburi Eyaletinin Bang Pakong Nehrinde avlana çok sayıda balıkçı belirli bir bölgede karides avcılığını durdurması konusunda ikna edilmiş ve 30 ila 40 kadar balıkçı teknesinde yunus gözleme turu düzenlemek üzere değişiklik yapılmıştır. Son üç yıl içinde Trat Eyaleti sahillerinde altmış beş Irrawaddy yunusu ölü olarak bulunmuştur. Bu yunusların ölümünden yerel balık endüstrisi suçlanmıştır. 2013 yılının Ocak ayında Tayland sahillerinde bir düzineden fazla Irrawaddy yunusu ölü olarak bulunmuştur. Bu yunusların oksijen eksikliği nedeniyle öldüğü söylenmiştir. Memeli olan yunuslar denizde yaşayan diğer hayvanların aksine nefes almak için su yüzüne çıkmak zorundadır. Yunusların çoğu sualtında ölü olarak bulunmuştur ve kıyıya vuranlarında da en az birkaç gündür ölü olduğu anlaşılmıştır. Yine 2013 yılının Şubat ayının ilk haftasunda dört Irrawaddy yunusu ölü olarak bulunmuştur.
Malezya
2008 yılında Ormancılık Bakanlığı ile Sarawak Ormancılık Kooperatifi Kuching sulak alanında Santubong ve Damai'de Irrawaddy yunusları için bir koruma alanı kurulması konusunda anlaşmıştır. Daha sonra da Miri'de daha fazla sahili koruma altına almayı düşünmektedirler. Bu alanlarda alınan önlemler yunusların yakalanması ve avlanmasının yasaklanması, yunusların bütün olarak ya da parça parça ticaretinin yapılmasının yasaklanması ve sık gözlü ağlarla balık avlanmasının yasaklanmasıdır. Hükûmet aynı zamanda Sarawak Shell şirketinin sponsorluğu altında Sarawak Malezya Üniversitesi'nde bu yunus türü üzerine küçük ve orta ölçekli araştırma projeleri başlatmayı düşünmektedir.
Vietnam
2012 yılında Vietnam'da dört biliminsanından oluşan bir grup dört Irrawaddy yunusunu alarak tıbbî yardımda bulundu ve bu yunusların nasıl hayatta kalacaklarını araştırmaya başladı. Bu dört yunusun yakalandığı bakteri enfeksiyonu ilk defa olarak Irrawaddy yunuslarında görülmüştür. Diğer deniz hayvanlarında yaygın olarak görülen Chorioamnionitis enfeksiyonu bu yunus grubunda ilk olarak tespit edilmiştir. Bu hastalık genellikle gebe hayvanlarda görülür çünkü enfeksiyon karın bağında başlar ve oradan ananın kanına karışır. Vietnamlı biliminsanlarının aldığı yunuslardan biri gebeydi ve ölü bulunmadan önce havuzun dibinde dönerek dolaşmaktaydı. Bu bakteri enfeksiyonu hayvanın birçok organını etkilemektedir.