kar leoparı

Kar leoparı (Panthera uncia, eskiden Uncia uncia, İngilizcesi: Snow leopard), kar parsı olarak da bilinir, kedigiller (Felidae) familyasının Panthera cinsinin bir üyesi olan büyük kedi türü.

Kar leoparının bilimsel sınıflandırması

Âlem: Animalia (Hayvanlar)
Şube: Chordata (Kordalılar)
Sınıf: Mammalia (Memeliler)
Takım: Carnivora (Etçiller)
Alt takım: Feliformia (Kedimsiler)
Familya: Felidae (Kedigiller)
Cins: Panthera
Oken, 1816
Tür: P. uncia

Binominal adı: Panthera uncia
Schreber, 1775

Diğer adları: Kar parsı, kış leoparı

Sinonimler: Uncia uncia

Kar leoparının özellikleri

Ortalama bir kar leoparı 27–54 kg. ağırlığında, 1,2-1,5 m. uzunluğunda olur. Kuyruğu ise 91 cm. uzunluğundadır. Postları kalın, açık gri renkte olup daha koyu renkte beneklerle kaplıdır. Bu postu ona kayalık dağlarda iyi bir kamuflaj sağlar. Kar leoparının çok geniş olan patileri kara batmasını engeller. Ayrıca patileri tüylü olduğundan kara batmasını engeller.

Kar leoparının iki alttürü vardır;

P. u. uncia
P. u. uncoides

Kar leoparının beslenmesi

Başlıca avları yayılım alanlarına göre değişir. Himalayalar'da genellikle mavi koyun (Pseudois nayaur) ile beslenirken, Karakurum, Tanrı ve Altay Dağları'nda genelde dağ keçisi (Capra siberica) ya da argali (Ovis ammon) ile beslenirler. Ancak marmot ve tavşan gibi küçük hayvanlarla ya da kar tavuğu gibi kuşlarla da beslendikleri görülmüştür.

Kar leoparının davranışları

Yavrusunu büyüten dişi kar parsları dışında bu hayvanlar genelde yalnız dolaşır. Çiftleşme kışın sonlarında 1 veya 5 (genelde 2-3) kere gerçekleşir ve yavrular 90-100 gün sonra doğar. Yavrular bağımsız bir birey olduklarında -normalde 18-22 ay sonra- annelerinden ayrılır.

Kar parsları genelde alaca karanlıkta hareketlidirler. Bir bölgede birkaç gün yaşayabilirler ve birdenbire kilometrelerce uzağa gidebilirler.

Kar leoparının dağılımı

Kar parsları Afganistan, Butan, Çin, Hindistan, Kazakistan, Kırgızistan, Moğolistan, Nepal, Pakistan, Rusya, Tacikistan ve Özbekistan boyunca Orta Asya'nın dağlık bölgelerinde yaşar.

Kar leoparının yayılım alanı 2 milyon kilometre kare (Grönland ya da Meksika'nın yüz ölçümü kadar) alan kaplar. Yayılım alanlarının %60'ı Çin'dedir. Yine de bu hayvanlar eskiden yaşadıkları alanın önemli bir kısmını, örneğin Moğolistan'daki kısımlarını yitirmiştir.

Kar leoparının dağılım haritası

Kar leoparının popülasyonu

Kar Leoparı Vakfı'na göre doğada 3.500 ile 7.000 arasında kar leoparı kalmıştır. Bu sayı IUCN'e göre 4,080-6,590, National Geographic'e göre yaklaşık 6.000'dir. Bu farklılığın nedeni bu hayvanların insanlar için ulaşılması zor olan dağlık alanlarda yaşaması ve nadir görülmesidir.

Hayvanat bahçelerinde bu hayvanlardan 600 kadar vardır.

Afganistan: 100-200

Butan: 100-200

Çin: 2.000-2.500

Hindistan: 200-600

Kazakistan: 180-200

Kırgızistan: 150-500

Moğolistan: 500-1.000

Nepal: 300-500

Pakistan: 200-420

Rusya: 150-200

Tacikistan: 180-220

Özbekistan: 20-50

Kar leoparı dağılım haritası, 2017

Kültürde kar leoparı

Kazakistan Almatı şehrinin sembolü

Tataristan arması

Semerkand'ın Mührü, Özbekistan

Kazakistan Nur-Sultan'ın eski arması

Krasnoyarsk Krayı arması

Kırgızistan Bişkek sembolü

Hanedanlık armalarında kullanılan kar parsı

Hanedanlık armalarında kullanılan kar leoparı

Üzerinde kar parsı resmi olan bir Sovyet pulu

Üzerinde kar leoparı resmi olan bir Sovyet pulu

Tehditler ve Korunma Durumu

Tehditler

Kar leoparı için başlıca tehditler arasında av tabanlı tükenme, yasa dışı ticaret, yerel halkla anlaşmazlıklar ve koruma hacmi, politikası ve bilinçlenmenin azlığı sayılabilir. Kar Leoparı Yaşatma Stratejisi'ne göre bölgeye bölgeye göre takip edilen ve belirlenen başlıca tehditler;

Himalaya bölgesi (Tibet Platosu ve diğer güney Çin, Hindistan, Nepal ve Butan);

Çiftlik hayvanlarıyla rekabetten dolayı av hayvanlarının azalması, kar parslarının çiftlik hayvanlarını avlaması sebebiyle öldürülmesi, sınır ötesi iş birliğinin olmaması, askeri faaliyet ve insan nüfusunun artması veya fakirlik.

Karakurum ve Hindikuş (Afganistan, Pakistan ve güneybatı Çin);

Habitat kaybı ve parçalanması, kaçakçılık sebebiyle doğal avların azalması, kar parslarının çiftlik hayvanlarını avlaması sebebiyle öldürülmesi, etkin yasal yaptırımların olmaması, yerel halk ve politikacılar arasında kurumsal kapasite ve bilincin olmaması ve insan nüfusunun artması veya fakirlik.

Bağımsız Devletler Topluluğu ve batı Çin (Özbekistan, Tacikistan, Kırgızistan, Kazakistan, Çin'in Sincan bölgesi);

Kaçak avcılık sebebiyle doğal avların azalması, kar parslarının kürk veya kemik ticareti için yasa dışı avlanması, sınır ötesi iş birliğinin olmaması, askerî faaliyet ve insan nüfusunun artması veya fakirlik.

Kuzey sıradağları (Rusya, Moğolistan ve Çin'in Altay ve Tanrı dağları);

Kar parslarının kürk veya kemik ticareti için yasa dışı avlanması, uygun politika ve etkin yaptırımların olmaması, yerel halk ve politikacılar arasında kurumsal kapasite ve bilincin olmaması ve insan nüfusunun artması veya fakirlik.

Kar leoparı habitatı koruma alanlarının içinde ve dışında çiftlik alanı ve mera olarak kullanılıyor. Çiftlik hayvanlarını avlamaları yüzünden yerel halkın öfkesini üstlerine çekmeleri de bu hayvanların üzerindeki önemli tehditlerden biri.

Kar leoparı yaşam alanındaki av hayvanlarının az bulunması habitat kalitesinin düşmesinden kaynaklanıyor, ki bu durum kar parslarını çiftlik hayvanlarını avlamaya itiyor. Bu durum da kar parslarını daha çok çiftçilerin hedefi haline getiriyor.

Kar leoparı tam boya ulaşmış erkek yak dışındaki tüm evcil hayvanları öldürebilir. Ancak çobanlar yağma riskini azaltmaya çalışıyor. Çiftlik hayvanları yerel halkın en önemli geçim kaynaklarından biri ve bazı yerlerde kar leoparının avlarının %58'ini oluşturuyor. Çiftlik hayvanları ve yabani hayvanlar arasındaki bu tercih oranı kar leoparının avlanma oranını belirliyor.

Bir diğer tehdit ise ticari avcılık. Kar leoparının avlanmalarının en büyük nedenlerinden biri kürkleridir. Ayrıca kar parslarının hayvanat bahçeleri ve sirkler için canlı yakalandıkları da bilinmektedir. Ayrıca kemikleri (Geleneksel Çin tıbbında kaplan kemiği ile aynı işe yarar), pençeleri, eti ve erkeklerinin üreme organları için de avlanırlar. Yasa dışı ticaret 1900'lerde ekonomisi kötü durumda, yeni bağımsız olmuş Orta Asya devletlerinin Sovyetler Birliği'nden ayrıldığı dönemlerde arttı. Yasa dışı ticaret komşu ülkelerde, örneğin Moğolistan'da Çin'in büyüyen ekonomik gücüyle çok artmış gibi görünüyor. Afganistan'da süren askeri olaylar sebebiyle denetimin zor olması yeni bir pazar oluşmasına zemin hazırladı.

Doğal yaşamın, özellikle yırtıcı hayvanların korunması konusundaki yerel ve ulusal düzeyde genel bilgisizlik koruma çabalarına engel olmaktadır. Kar leoparının yaşam alanı hassas uluslararası sınırlar nedeniyle üçte bir oranında düşmüştür ve sınır boylarında koruma çabaları çok zorlaşmıştır. Askerî olaylar kar leoparının yaşam alanının büyük kısmında mevcuttur, ki bu durum doğal yaşam alanına çok büyük zarar vermektedir. Bu sebeple doğal yaşam alanları tahrip edilmekte ve mayın tarlalarına dönüştürülmekte, yerinden edilen insanların yemek ve bezin taleplerini karşılamak için yasa dışı ticaretleri yapılmaktadır.

Kar leoparının korunma durumu

IUCN Kırmızı Liste göre kar leoparının soyu tehlikededir. Sayılarının son iki nesilde (16 yılda) en az %20 azaldığından şüphelenilmektedir. CITES listesinde kar leoparı Appendix I olarak geçer. Kar leoparı yaşadığı 12 ülkenin çoğunda kanunlarla koruma altındadır. Afganistan, kar leoparını yasalarla korumaya 2009 yılında, ülkenin ilk tehlikedeki türler listesini oluşturmasından sonra başlamıştır. Bu yasa Afganistan'da kar leoparının her türlü av ve ticaretini yasaklar. Kar Leoparı Yaşatma Stratejisi şu koruma yöntemlerini önerir;

Çiftlik hayvanlarının, özellikle büyükbaşların doğal hayata daha az zarar verecek, kar parslarına karşı daha güvenli ve üretim açısından daha verimli olacak şekilde otlatılmasına teşvik etmek.
Kar parslarını koruyan kurumlara mali destek; doğal yaşam bazlı eko-turizm (kar leoparı yürüyüşleri gibi), küçük ev sanayii (köy işi ürünler gibi) ve iyi yapılandırılmış av programlarının da içerir.
Yerel halktan ulusal hükümetlere kadar uluslararası bir hedef kitle için koruma konusunda eğitim ve bilinçlendirme.

Theile, kaçak avcılık ve yasa dışı ticareti engellemek için şunları önerir;

Ulusal yasaları ve koruma politikalarını kar parslarının avlanmasının, öldürülmesinin, sahip olunmasının ve tüm beden parçaları ve türevleri dahil satış ve ticaretinin yerel ve ulusal seviyelerde yasaklanmasını yasaklanmasını kapsayacak şekilde geliştirmek, hükümetlere yasal destek önermek ve tavsiyede bulunmak, yasayı çiğneyenlere yettiği kadar caydırıcı para cezaları belirlemek, ve muhbirlerin yasa dışı faaliyetleri rapor etmesini sağlamak.
Yasa uygulama kapasitesini bilinen ticaret yolları, pazarlar ve sınır yolları üzerinde denetimi arttıracak şekilde güçlendirmek; kuruluşlar arası iş birliğini ve bilgi paylaşımını geliştirmek; yasa dışı öldürmeyi tespit etmek ve engellemek için kaçak avcılık timleri oluşturma, başlıca pazar ve ticaret merkezlerinde düzenli denetim uygulama ve eğitimde teknik kapasiteyi arttırma.
CITES çözümlerine uyacak şekilde ticaret yasaklarını düzenlemek için uluslararası iş birliğini güçlendirme.

Kar Leoparı Şebekesi (Snow Leopard Network, SLN), bireyleri ve kuruluşları (Uluslararası Kar Leoparı Vakfı [International Snow Leopard Trust] ve Kar Leoparı Koruma [Snow Leopard Conservancy] dahil) eş-güdüm, iş birliği ve bilgi paylaşımı için birleştirir.Mart 2008'de Pekin'de yapılan Kar Leoparının Geniş Çaplı Korunma Planı Üzerine Uluslararası Konferans, kar leoparının korunması için önemli alanları (Kar Leoparı Koruma Ünitesi) belirledi ve ulusal hareket planlarını geliştirmek için bir çerçeve sağladı. 4 ülkenin (Moğolistan, Rusya, Nepal ve Pakistan) zaten ulusal koruma planı vardı, ve Hindistan Kar Leoparı Projesi'ni, kar leoparı koruması için bir hükümet programı geliştirdi, ancak daha yeteri kadar desteklenmedi.

Korunma tarihi

2008 – Tehlikede (Jackson, R., Mallon, D., McCarthy, T., Chundaway, R.A. & Habib, B., 2008)

2002 – Tehlikede

1996 – Tehlikede (Baillie ve Groombridge, 1996)

1994 – Tehlikede (Groombridge, 1994)

1990 – Tehlikede (IUCN, 1990)

1988 – Tehlikede (IUCN Koruma Takip Merkezi, 1988)

1986 – Tehlikede (IUCN Koruma Takip Merkezi, 1986)

Kar leoparı (kar parsı) resimleri

Bir kar leoparı avının kemiğini çiğnerken