toryum

toryum hakkında bilgi nedir tdk sözlük anlamı ne?

isim, kimya, (to'ryum), Fransızca thorium

Atom numarası 90, atom ağırlığı yaklaşık 232 olan, yoğunluğu 112,6 olan, 1700 °C'de eriyen, kurşun renginde, havada bozulmaz, atom enerjisi kaynağı olarak kullanılan radyoaktif bir element (Toryumun simgesi Th).


toryum (Kimya Terimleri Sözlüğü (II) - 2007)

İngilizce: thorium, Fransızca: thorium, Almanca: Thor

Simgesi Th, atom numarası 90, atom kütlesi 232,038 g, yoğunluğu 11,3 g/mL, e.n 1750 °C III B grubu elementi olan hava ile temasında oksitlenen, bileşiklerinde 4 yükseltgenme basamağı bulunan, fotoelektrik hücrelerde, x ışınları tüplerinde ve magnezyum ile alaşım oluşturmada kullanılan, nispeten ağır, yumuşak, gri renkli, sağlığa zararlı, radyoaktif bir metal.


Toryum Kelimesinin Kökeni

Yeni Latince thorium "bir element" sözcüğünden alıntıdır. (İlk kullanımı: 1828 Jöns Jakob Berzelius, İsv. kimyacı.) Latince sözcük Thor "İskandinav mitolojisinde bir tanrı" özel adından türetilmiştir.


Toryum Kelimesi için Tarihteki En Eski Kaynak

[TDK, Türkçe Sözlük, 1. Baskı (1945)]

Toryum (Th)

H Periyodik tablo He Li Be B C N O F Ne Na Mg Al Si P S Cl Ar K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe Cs Ba Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn Fr Ra Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr

Toryum (Toryumun simgesi Th). Atom numarası 90, atom ağırlığı yaklaşık 232 g/mol olan, 11,7 g/mL yoğunluğunda, 1755 °C de eriyen, kurşun renginde, havada bozulmaz, atom enerjisi kaynağı olarak kullanılan radyoaktif bir elementtir.

Toryum kendiliğinden bölünebilme yeteneğine sahip değildir. Bu yüzden doğrudan nükleer yakıt olarak kullanılamaz. ²³²Th (toryum-232) izotopunun, bir nötron yutarak, fisyon yapabilen (fisil) bir izotop olan ²³³U'e dönüştürülmesi gerekir. ²³²Th'nin düşük enerjili nötronlarla reaksiyonu (nötron yutumu) sonucunda, önce kararlılığı daha az olan ²³³Th oluşur.

Yarılanma süresi 23 dakika olan ²³³Th ise, bir beta parçacığı (b) yayarak, yarılanma süresi 27 gün olan, ^233Pa'a dönüşür. ²³³Pa, bir beta ve gama parçacığı (g) yayarak bölünebilen ²³³U'a (yarılanma süresi 163 bin yıl) dönüşmektedir. Böylece ²³²Th, ²³³U veya ^233Pu (plütonyum-239) gibi bir fisil maddeyle birlikte kullanılır.

Toryum yakıt döngüsünde uranyumdan daha az plütonyum ve diğer trans-uranyum elementleri üretildiğinden, toryum, nükleer santrallerin en temiz yakıtı olarak kabul edilir. Çevreye daha az zarar vermesi açısından da ileride nükleer reaktörlerde uranyum yerine kullanılması düşünülmektedir.

Toryumun nükleer yakıt olarak kullanılması ile ilgili çalışmalar halen devam etmektedir. Ancak günümüzde toryumla çalışan ticarî ölçekli bir nükleer reaktör bulunmamaktadır.


Toryumun Temel özellikleri

Atom numarası: 90
Element serisi: Aktinitler
Grup, periyot, blok: 2, 7, f
Görünüş Gümüşî: beyaz
Atom ağırlığı: 232.0381 g/mol
Elektron dizilimi: Rn6d2 7s2
Enerji seviyesi başına Elektronlar: 2, 8, 18, 32, 18, 10, 2
CAS kayıt numarası: 7440-29-1


Toryumun Fiziksel Özellikleri

Maddenin hâli: katı
Yoğunluk: 11.7 g/cm³
Sıvı hâldeki yoğunluğu: 1.378 g/cm³
Ergime noktası: 2115 °K  -  1842 °C
Kaynama noktası: 5061 °K  -  4788 °C
Ergime ısısı: 13.81 kJ/mol
Buharlaşma ısısı: 514 kJ/mol
Isı kapasitesi: (25 °C) 26.230 J·mol−1·K−1 J/(mol·K)


Toryumun Atom özellikleri

Kristal yapısı: Kübik
Yükseltgenme seviyeleri: (4-)
Elektronegatifliği: 1.3 Pauling ölçeği
İyonlaşma enerjisi: 1930 kJ/mol
Atom yarıçapı: 179 pm
Atom yarıçapı (hes.): 194 pm
Kovalent yarıçapı: 206±6 pm
Van der Waals yarıçapı: ? pm


Diğer özellikleri

Elektrik direnci: (0 °C) 147 nΩ·m nΩ·m (20°C'de)
Isıl iletkenlik: (300 K) 54.0 W·m−1·K−1 W/(m·K)
Isıl genleşme: 11.0 µm·m−1·K−1 µm/(m·K) (25°C'de)
Ses hızı: 2490 m/s m/s (20 °C'de)
Mohs sertliği: 3.0
Vickers sertliği: 350 MPa
Brinell sertliği: 4 MPa


Yakıt olarak kullanım denemeleri

Toryumlu yakıt denemeleri 1960 yıllarının ortalarında başlamış olmasına rağmen güç reaktörlerinde kullanılmasına 1976 yılında başlanmıştır. Almanya, Hindistan, Japonya, Rusya, Birleşik Krallık ve ABD’de araştırma/geliştirme çalışmaları sürdürülmektedir. Almanya’da geliştirilen 300 MWe gücündeki toryum yüksek sıcaklık reaktörü, yarısından fazlası Th/U olan yakıtla 1983 – 1989 yılları arasında başarıyla işletilmiştir. 60 MWe Lingen kaynar sulu reaktöründe ise Th/Pu tabanlı yakıt test elemanı kullanılmıştır.

ABD'de Shippingport reaktöründe, toryum tabanlı yakıtların basınçlı su reaktörlerindeki kullanımı incelenmiş ve toryum kullanımının işletme stratejisi veya reaktör kalbi güvenlik sınırlarını etkilemediği sonucuna varılmıştır. 1977 – 1982 yılları arasında hafif sulu üretken reaktör anlayışı da bu reaktörde başarıyla denenmiştir.

Hindistan'da 2016 yılında toryum ile çalışacak bir nükleer santral faaliyete geçecek. Sonrasında 5 santral daha planlanıyor. Hindistan 2050 yılına kadar enerji ihtiyacının %30 unu toryum bazlı nükleer santrallerden karşılayacak.


Dünya toryum kaynakları

Toryum tabiatta uranyumdan yaklaşık üç kat daha fazla bulunur. 2006 verilerine göre Dünya'da bilinen toplam toryum rezervinin 2,5 milyon ton olduğu ve ortalama % 6–7 civarında toryum oksit içerdiği söylenebilir.